Türk futbolunda iflas etmek kader mi?
Son yıllarda Türk futbolunun temel sorunlarından biri kulüp yönetimindeki istikrarsızlık ve ekonomik krizlerdir. Denizlispor, Malatyaspor gibi köklü kulüplerin yaşadığı finansal sıkıntılar ve yönetim boşlukları, bu durumun en çarpıcı örnekleridir. Bunun tam karşısında ise Bayern Münih gibi Avrupa’nın dev kulüpleri, finansal disiplini ve kurumsal yönetimiyle dikkat çekmektedir.
Denizlispor ve Y. Malatyaspor Sadece Bir Kaç Örnek
Denizlispor kongresinde aday çıkmaması ve mevcut yönetimin istifası, Türk futbolunun içinde bulunduğu yapısal sorunların bir özetidir. Kulübün anahtarlarının valilik ve belediyeye teslim edilmesi, futbol kulüplerinin profesyonellikten ne kadar uzaklaştığını gözler önüne seriyor. Kamu kurumlarına olan bu bağımlılık, bir kulübün sürdürülebilir bir iş modeli olmaktan ziyade, siyasi veya yerel bir sorumluluğa dönüştüğünü gösteriyor.
Benzer bir durum Yeni Malatyaspor’da da karşımıza çıkıyor. Yeni başkan Şahin Altınok’un açıklamaları, kulübün yaklaşık 20 milyon dolar borç içinde olduğunu ve bu borcun büyük bir kısmının futbolculara ait olduğunu ifade ediyor. “Bu kulübün bir lirası yok” ifadesi, Türk futbolundaki mali yönetim eksikliğini en çıplak haliyle ortaya koyuyor. Kulüplerin, futbolculara ve diğer paydaşlara olan borçlarını ödeyememesi, bu sistemin sürdürülemez olduğunu kanıtlıyor.
Bayern Münih Aldığından Fazlasını Veriyor
Bunun tam zıttı bir tabloyu ise Bayern Münih sergiliyor. 2023/24 sezonunda 1 milyar euro gelir açıklayan kulüp, toplam kârını %15 artırırken borçsuz bir finansal yapı sunuyor. Avrupa futbolunda bir marka haline gelen Bayern Münih, saha içindeki başarısını kurumsal yapısıyla destekliyor. Kulüp, sadece sportif başarı değil, aynı zamanda mali sürdürülebilirlik hedefliyor. Yönetimdeki profesyonellik ve şeffaflık, Almanya’nın ekonomik modeliyle birebir örtüşüyor.
Sorunun Anahtarı Türk Futbol Sevelerin Elinde
Türk futbolundaki bu çarpıcı yönetim krizi, kulüplerin plansızlığı ve popülist yaklaşımları ile ilişkilendirilebilir. Kulüplerin şeffaf mali denetimlerden geçmesi, gelir-gider dengesini sağlaması ve yönetimde liyakat esasını gözetmesi gerekiyor. Ayrıca, sportif başarıya odaklanmak kadar mali sürdürülebilirlik ve altyapıya yatırım da öncelikli olmalıdır.
Öte yandan, Bayern Münih gibi örnekler, Türk futbol kulüpleri için bir model olabilir. Ancak bu sadece yönetimsel bir değişim değil, aynı zamanda futbol kültürünün ve taraftar beklentilerinin de değişmesi gerektiğini gösteriyor. Devletin veya belediyelerin finansal destek sağlayıcı olmaktan çekilmesi ve kulüplerin kendi ayakları üzerinde durmayı öğrenmesi şart. Tabiki taraftarlar da kulüpleri buna zorlamalı…
Türk futbolu, Denizlispor ve Malatyaspor örneklerinde görüldüğü gibi büyük bir yapısal dönüşüme ihtiyaç duymaktadır. Avrupa’nın önde gelen kulüplerinden alınacak dersler, Türk futbolunun geleceği için bir rehber olabilir. Ancak bu değişim, kısa vadeli çözümlerle değil, uzun vadeli bir vizyon ve kararlılıkla ve futbol severlerin daha iyi bir finansal vizyonun ve yönetim anlayışının başarıya götüreceğini inanmasından geçmektedir.
SBT
Spor ekonomisi, dünya genelinde ülkelerin ekonomik büyümesine ve toplumsal refahına katkıda bulunan önemli bir sektör olarak öne çıkıyor. Ancak tabloya bakıldığında Türkiye’nin bu alandaki performansı, diğer ülkelerle kıyaslandığında ciddi bir eksikliği ortaya koyuyor. İzlanda, Birleşik Krallık ve ABD gibi ülkelerin spor ekonomisine yaptığı katkılarla karşılaştırıldığında Türkiye’nin durumu, hem ekonomik hem de stratejik açıdan ciddi bir değerlendirme gerektiriyor.
Ekonomiye Katkı: Potansiyel Kullanılamıyor, Kayıt Dışılık Fazla
Tabloya göre, spor ekonomisinin Türkiye’nin toplam GSYİH’ne katkısı sadece %0,1’ne karşılık geliyor. Bu oran, İzlanda’nın %2,57’lük, ABD’nin %4’lük katkısının yanında neredeyse yok denecek kadar küçük. Türkiye gibi genç nüfusu yüksek, spor yapmaya elverişli coğrafyası bulunan bir ülkenin bu denli düşük bir oranla temsil edilmesi, sektörün potansiyelinin doğru kullanılmadığının en büyük göstergesi. Tabiki en önemli varsayımlardan birisi de resmi rakamlara kayıt dışılığın etki edememesi. Yani spor sektöründeki kayıt dışılığı önlemede yeni spor yasası etkili olabilirse ilerleyen süreçlerde toplanan verilerde iyileşmeler görülebilir mi?
Kayıt dışılığın yanında bu durumun arkasında birçok sebep olduğu söylenebilir: yetersiz spor altyapısı, sponsorluk ve yatırım eksikliği, sporun bir sektör olarak görülmemesi ve etkili politikaların oluşturulamaması. Türkiye, sporun yalnızca bir eğlence veya bireysel aktivite olarak görüldüğü bir algıyı değiştirmekte başarısız olmuştur. Oysa spor, modern ekonomilerde devasa bir endüstriye dönüşmüş, medya haklarından turizme, sponsorluklardan altyapı yatırımlarına kadar birçok alanı içine alan bir sektör haline gelmiştir.
İstihdamda Büyük Farklar
İstihdam yaratma potansiyeli de spor ekonomisinin bir diğer önemli göstergesidir. Türkiye’de spor sektörü sadece 100 bin kişiye iş imkânı sunarken, ABD’de bu sayı 2 milyon, Birleşik Krallık’ta 1,25 milyon, İspanya’da ise 1,2 milyon düzeyindedir. Türkiye’nin spor alanında istihdam yaratma kapasitesinin bu kadar düşük olması, sektördeki yapısal sorunların ve liyakatsizliğin açık bir yansımasıdır. Ülkemizdeki yüzlerce spor bilimi fakültesinden binlerce mezun verirken, bu pasta neden nitelikli insanlarla paylaşılmıyor?
Sporun daha geniş kitlelere yayılmasını teşvik eden altyapı yatırımları ve eğitim programlarının eksikliği bu tabloyu doğuran nedenlerden biridir. Ayrıca, Türkiye’de profesyonel sporlar dışında kalan amatör branşların genellikle ihmal edilmesi, sektörde çeşitliliğin oluşmasını engellemekte ve istihdam olanaklarını sınırlandırmaktadır. Yeni spor yasasıyla kulüplerin kayıt dışı istihdamının ve gösterilenle gerçekleşen rakamlar arasındaki farkın azalması hedefleniyor.
Yatırım Eksikliği ve Politika Uygulama Eksikliği
Sporun ekonomik bir değer yaratabilmesi için doğru yatırımlar ve uzun vadeli stratejiler gereklidir. Ancak Türkiye, spor ekonomisine yönelik ciddi ve sürdürülebilir yatırımlar yapmaktan uzak görünmektedir. Stadyum inşaatları gibi tek yönlü projeler, spor ekonomisine geniş bir katkı sağlamaktan ziyade, kısa vadeli popülist ihtiyaçlara yönelik olduğu görülmektedir. Bugün milyonlarca vatandaşımıza dönebilecek bir yatırım sadece bir oyuncunun bonservis bedelini karşılamak için harcanmasa çok şey değişebilir belki de…
Sporun tabana yayılamaması, amatör branşların ihmal edilmesi ve uluslararası alanda başarı getirecek sporcuların yetiştirilmesine yönelik ciddi bir planlamanın olmaması, olan planlamalarında çıktılar beklenmeden değiştirilmesi, Türkiye’yi küresel rekabette geride bırakmaktadır. Özellikle medya hakları ve sponsorluk gelirleri gibi alanlarda, Türkiye uluslararası standartların çok gerisinde kalmaktadır.
Çıkış Yolu Var mı?
Türkiye’nin spor ekonomisindeki mevcut durumunu düzeltmesi için kapsamlı bir strateji geliştirmesi şarttır. Sporun ekonomik ve toplumsal etkisini artırmak adına şu adımlar atılabilir:
1. Spor Altyapısının Güçlendirilmesi: Tesis yatırımları, sadece profesyonel değil, amatör ve halk sporlarını da kapsayacak şekilde planlanmalıdır.
2. Eğitim ve Gençlere Yatırım: Okullarda spor eğitiminin artırılması ve gençlerin spora daha fazla yönlendirilmesi sağlanmalıdır.
3. Sponsorluk ve Medya Gelirlerinin Artırılması: Spor organizasyonlarının uluslararası alanda tanıtımı yapılarak sponsorluk gelirleri artırılabilir.
4. Çeşitli Branşlara Destek: Futbol dışındaki spor branşlarına da daha fazla kaynak ayrılmalı ve bu alanlarda sporcu yetiştirilmesi sağlanmalıdır. Futbolda da ciddi şekilde altyapı yatırım taahhütleri alınmadan profesyonel şubelerin harcama izinleri sağlanmamalıdır.
5. Kayıt Dışı Spor Ekonomisinin Önlenmesi: Kulüplerin eski yasa ile konuşlanmış olduğu yapı, eski dünya düzenine ait olmasından dolayı kulüplerin ne gelir elde etmesine imkân tanıyordu ne de kamu kaynaklarını bürokrasiden dolayı etkin kullanmasına… Yeni spor yasasıyla amatör kulüp, profesyonel şirket kulübü ayrımı sunan yapıyla kayıt dışılığın önlenmesi için önemli bir hukuki zemin oluşmuş oldu.
Sonuç olarak, yüksek potansiyel, doğru yatırımlar ve vizyonla değerlendirilmediği sürece Türkiye, spor ekonomisinde küresel rekabetin gerisinde kalmaya devam edecektir. Şayet ki yapılan düzenlemelerin süratli bir şekilde uygulanması sağlanırsa, hızlı bir şekilde iyileşme ve ülke potansiyelinin sonuçlara yansıdığını günler göreceğimiz yakındır…
Kaynaklar:
1)EUROSTAT Employment in sport
Türkiye Spor STK’ları Komisyonu
Spor 5.0, dijital dönüşüm ve ileri teknoloji ile desteklenen spor ve fiziksel aktivitelerin yeni bir evresini ifade eder. Bu kavram, Endüstri 5.0 ve Toplum 5.0 gibi diğer “5.0” girişimleriyle paralel olarak ortaya çıkmıştır. İnsan merkezli, kişiselleştirilmiş bir spor deneyimi sunmayı amaçlar. Spor 5.0, gelişmiş veri analitiği, yapay zeka, nesnelerin interneti (IoT) ve giyilebilir teknolojiler gibi yenilikçi teknolojilerden faydalanarak, spor performansını ve sağlığı optimize eder.
Spor 5.0 ile sporcuların performansı daha detaylı analiz edilebilir, kişiselleştirilmiş antrenman programları oluşturulabilir ve bireysel ihtiyaçlara göre ayarlamalar yapılabilir. Ayrıca, sporcuların ve antrenörlerin karar alma süreçlerinde daha bilinçli ve veriye dayalı adımlar atmalarına olanak tanır. Bu konu sadece profesyonel sporcular için değil, aynı zamanda amatör sporcular ve genel halk için de daha erişilebilir ve etkili spor yapma fırsatları yaratır.
Toplum 5.0 kavramı, süper akıllı toplum olarak tanımlanır ve bilgi toplumu üzerine kuruludur. Bu topluluklar, ileri teknolojileri kullanarak daha sürdürülebilir ve refah içinde bir yaşam sürdürmeyi hedefler. Toplum 5.0’ın temel teknolojileri arasında nesnelerin interneti (IoT), büyük veri, yapay zeka ve robotik bulunur. Bu teknolojiler, spor dünyasında da uygulama alanı bulmakta ve sporcuların performansını artırmak, sakatlıkları önlemek ve genel sağlık durumunu iyileştirmek için kullanılmaktadır.
Sonuç olarak, Spor 5.0, spor ve fiziksel aktivitelerin geleceğinde önemli bir rol oynayacak ve bu alandaki teknolojik gelişmeler, daha kişiselleştirilmiş, verimli ve sağlıklı bir spor deneyimi sunacak şekilde şekillenecektir.
Öyle ki ülkemizde dahi, konuyla ilgili çalışan STK’lar komisyonlar kurmaya başladılar.
Kişisel olarak benim öngörüm, Yapay zeka (AI) spor sektörüne çeşitli alanlarda önemli etkilerde bulunacak ve gelecekte de bu etkilerin artarak devam etmesi bekleniyor. İşte yapay zekanın spor sektörüne etki sağlamasını ön gördüğümüz bazı başlıklar:
1. Performans Analizi ve Optimizasyonu:
Yapay zeka, sporcuların performans verilerini analiz ederek antrenman programlarını optimize etmeye yardımcı olacak. Bu analizler, sporcuların performansını artırmak, sakatlanma riskini azaltmak ve iyileşme sürelerini hızlandırmak için kullanılacak. AI, büyük veri analitiği ve makine öğrenimi algoritmaları sayesinde, sporcuların hareketlerini, biyometrik verilerini ve oyun stratejilerini inceleyerek daha verimli antrenman planları hali hazırda bile oluşturabiliyor.
2. Sakatlık Önleme ve Rehabilitasyon:
Yapay zeka, sporcuların sakatlanma riskini önceden tahmin edebilen ve uygun önlemler alınmasını sağlayan sistemler geliştirilmesine yardımcı oluyor. Sensörler ve AI destekli analizler, sporcuların vücut hareketlerini ve biyometrik verilerini takip ederek, potansiyel sakatlıkları önceden tespit edebilir ve gerekli müdahaleleri önerebilir. Aynı şekilde, sakatlanan sporcuların rehabilitasyon süreçlerinde de AI, kişiselleştirilmiş tedavi ve antrenman programları sunarak iyileşmeyi hızlandırıyor.
3. Maç ve Strateji Analizi:
Yapay zeka, maç analizlerinde ve strateji geliştirmede de önemli rol oynuyor. AI, oyun içi verileri analiz ederek rakiplerin taktiklerini ve zayıf noktalarını tespit eder, bu da koçlar ve takımlar için daha etkili oyun stratejileri geliştirmeye yardımcı olur. AI ayrıca, maç esnasında gerçek zamanlı analiz yaparak antrenörlere ve oyunculara anlık stratejik önerilerde bulunabiliyor.
4. Seyirci Deneyiminin İyileştirilmesi:
AI, spor etkinliklerinin yayınlanma ve izlenme biçimlerini de dönüştürüyor. Yapay zeka destekli kameralar ve analizler, maçların daha ilgi çekici ve detaylı bir şekilde yayınlanmasını sağlıyor. AI ayrıca, kişiselleştirilmiş içerik önerileri sunarak izleyicilerin deneyimini zenginleştiriyor. Örneğin, belirli oyuncuların performans verilerini veya önemli maç anlarını izleyicilere sunabilir. Bu tip teknolojilerin öncelikle NBA ve Dünya Kupası gibi küresel sektörel organizasyonlarda kullanılmasını ön görüyoruz.
5. E-Spor ve Sanal Antrenmanlar:
E-Spor alanında da AI, oyuncu performansını analiz ederek daha etkili antrenman programları ve oyun stratejileri oluşturulmasına yardımcı olur. Bu tip teknolojiler, imgeleme antrenmanları için temel oluşturabilir.Sanal gerçeklik (VR) ve artırılmış gerçeklik (AR) teknolojileriyle birleşen AI, sporcuların sanal ortamda antrenman yapmasını ve oyun senaryolarını simüle etmesini sağlar, bu da gerçek dünyadaki performanslarını geliştirmelerine katkıda bulunur.
Yapay zeka, spor sektörüne getirdiği bu yeniliklerle, sporcuların ve takımların performansını artırırken, aynı zamanda seyirci deneyimini de iyileştirerek sporun genel kalitesini yükseltiyor. Gelecekte AI teknolojilerinin daha da gelişmesiyle bu etkilerin artarak devam etmesi bekliyoruz.
Yazar: Özgür Türkalp
Geliştirici: OpenAI
SBT Yazırımız Özgür Türkalp, Fenerbahçe’nin gündemine almış olduğu olası bir çekilme kararında ne hangi olasılıkları değerlendirebileceğine dair bir makale yayınladı.
Daha öncede benzer süreçlerden geçen Barselona Futbol Kulübü ne yaptı ? Merak edenler için detaylar yazımızda:
Öncelikle Trabzonspor-Fenerbahçe maçı sonrasında yaşanan olaylar artık Türkiye’de futbolun bir spor müsabakası dışında kalan her şeye dönüştüğünü kanıtlar hale gelmiştir. Geçmiş yazılarımda da bahsettiğim üzere yönetilemeyen yapısal sorunlar yüzünden artık futbol ülkemizde; spor yorumcularının değil, ceza hukukçularının üzerine yorum yaptığı bir uzmanlık alanı haline gelmiştir maalesef…
Sonuç olarak kanser olduğunu bildiğiniz bir hastaya ağrı kesici vermeye devam ettiniz zaman, kanserin yayılması ve hastanın komaya girmesinden başka bir şey beklemek hayalcilik değil de nedir? Türk futbolu da aynı bu şekilde artık kanserinin son evresini yaşıyor ve bu süreç sonucunda da daha zorlu bir aşama bekliyor gibi…
Şimdi güncel konumuza dönmemiz gerekirse, teknik anlamda Fenerbahçe’nin alacağı bir Türkiye Ligi’nden çekilme genel kurul kararı sonrasında Fenerbahçe Futbol Kulübü’nün nasıl bir yol haritası izleyebileceği varsayımları üzerinde duralım.
Öncelikle mevcut kulüp yapısında futbol şubesi dışında bir çok profesyonel, yarı profesyonel ve amatör spor branşı daha olduğunu unutmamak lazım. Bu branşların hiç bir şekilde idari anlamda TFF Süper Lig tescilinden çekilmesi mevcut branşları etkilemeyecektir. Bu hususta Fenerbahçe Spor Kulübü’nün de sadece futbol şubesinden ibaret olmadığını, bir çok farklı branşta başarılı sporculara sahip olduğunu da unutmamak lazım…
Fenerbahçe’nin idari anlamda izleyebileceği yol haritası:
Senaryolar:
1)Avrupa Süper Ligi oluşumunu desteklemek ya da alternatif lig kurma düşüncesinde olan kulüplerle birlikte hareket etmek.
Dünya’da da bir çok ileri gelen futbol kulübü(Juventus, Real Madrid ve Barcelona gibi) mevcut liglerindeki idari yapıdan memnun olmadıkları için ortaya herkesin bildiği üzere kendilerinin kartları ele alacakları “Avrupa Süper Ligi” kurma önerisini atmışlardır. Fenerbahçe, kendi oynadığı ligden memnun olmayan ilk futbol kulübü değildir.
Juventus, Real Madrid ve Barcelona ortak açıklamalarında, Süper Lig projesinin “futbol endüstrisindeki mevcut sürdürülemez duruma çözüm getirmek amacıyla tasarlandığını” da belirtti. Açıklamada, 12 kurucu ekibin de futbolun uzun vadede hayatta kalabilmesi ve cazibesini koruyabilmesi için yapısal reformların şart olduğu konusunda görüş birliği içinde olduğu vurgulamıştı.
Mevcut yapının ve pasta dağılımın adil yapılmadığına inan başlıca kulüpler, UEFA çatısı altındaki organizasyonlar yerine kendi gelir dağılımlarını yönettikleri bir lig kurmaya yönelik girişimde bulunmuştur. Bu girişim tabiki de FIFA ve UEFA’nın siyasi gücüyle püskürtülmeye çalışılsa da ilk başkaldırı gerçekleşmiştir. Söz konusu lig kurma girişiminin güncel süreçlerini öğrenmek için aşağıdaki içeriğe tıklayabilirsiniz.
2)Popüler bir ligte bir futbol kulübü satın alınması:
Avrupa ve ya İngiltere’nin saygın liglerinden birisinde takım satın alarak takımın adına sponsorlukla Fenerbahçe isminin eklenmesi ve logo değişimi. Bilindiği üzere Türk kamuoyundan yakından tanınan Acun Ilıcalı gibi türk iş insanları Hull City gibi takımlar satın almakta ve istedikleri ve kulüplerin genel kurullarında kabül ettikleri takdirde Fenerbahçe Hull City gibi sponsorluklar alarak takımlarının isimlerini değiştirebileceklerdir.
3)Kulübün TFF Liglerine değil de başka ülke federasyonlarının liglerine başvuru yapılması:
Daha önce Barcelona’nın öncülük ettiği Katalonya eyaletinin bağımsızlık sürecinde tartışmaya açılan, Barcelona Futbol Kulübü’nün İspanyol La Liga’sından ayrılarak Premier Lig, Fransa ya da Belçika gibi liglerde oynaması konusu gündeme gelmişti. Bu söz konusu süreçte kulüp mevcut yapısını koruyarak , TFF ligine değil de örneğin La Liga’ya tescilini ilgili makamlara kabul ettirebilirse, daha önceden Barcelona’nın öncelik ettiği görüşmeler tekrardan denenebilme olasılığına sahiptir.
Yukarıda saymış olduğum bu varsayımlar tabiki adı üstünde mevcut senaryodan üretilen tahmini ihtimallerdir. Unutulmamalıdır ki günümüz küresel dünyasında hiç bir yapı ya da kurum ve ya kişi vazgeçilmez değildir. Tüm dünyada mezarlıklar, kendini vazgeçilmez sanan insanlarla doludur… Buradaki kriz ve kaosa dönüşen yönetilemeyen süreçte bundan sonra atılacak tüm adımlar, belkide geri dönüşü mümkün olmayan yeni yollar ve ya ihtimaller açacaktır.
Son olarak hiç kuşkusuz ki Türk futbolunun ilerlemiş kanser süreci çok daha ağrılı ve sıkıntılı günlere gebedir…
Sport science applies the study of science to sporting activities. The focus of sport science is to help maximise performance and endurance in preparation for events and competitions while lessening the risk of injury.
Sports Scientists ensure that athletes are up to date with current training protocols, testing, and preparation.
Sport Science staff are able to provide evidence based interventions to athletes to improve performance.
Some of Areas covered include:
- Sport specific testing
- Movement screenings
- Injury prevention and corrective exercise prescription
- Strength and conditioning
- Program design and monitoring
As SBT, we have compiled for you international internships and open positions that may be of interest to you.
You can apply by clicking the links.
Available Positions:
SPOR BİLİMLERİ’NDE 2020 YILININ EN BAŞARILI ÜNİVERSİTELERİ
SBT® olarak Spor Bilimleri alanında geçtiğimiz yılların en başarılı üniversitelerini sizler için derlemiştik. 2020 yılında da küresel pandemi ile geçen bir yıla rağmen; dünya, Spor Bilimleri alanında ilerlemeye ve üretmeye devam ediyor !
Shanhai Ranking sistemiyle yapılan “Global Ranking of Sport Science Schools and Departments 2020” sıralamasına göre 2020 yılının ‘en iyi’ leri de belli oldu. 429 üniversiteden spor bilimleriyle ilişkili 485 bölümün çalışmaya dahil edildiği sıralamada, 2015-2019 yılları arasında üniversitelerin yapmış olduğu çalışmalar baz alındı.
Aday üniversitelerin seçiminde 2 ana kriter üzerinde durulurken, sıralama kriterleri ise 3 ana başlıkta incelendi. Araştırma çıktısı, araştırma kalitesi ve uluslararası işbirliğinin ön plana çıktığı çalışmada; ilk 100’e Avrupa’dan 44, Amerika’dan 32, Asya’dan 22 ve Afrika’dan 2 üniversite sıralamaya girdi.
İşte ilk 50’den başlayarak Spor Bilimleri’nin en iyileri !
| World Rank | Unit | Total Score | Score on PUB |
| 50 | University of Extremadura Faculty of Sport Science | 44.0 | 15.8 |
| 49 | University of Illinois at Chicago Department of Kinesiology and Nutrition | 44.1 | 24.6 |
| 48 | Maastricht University Department of Human Movement Science | 44.2 | 12.5 |
| 47 | University of Cape Town Division of Exercise Science and Sports Medicine | 44.3 | 28.4 |
| 45 | University College Dublin Institute of Sport and Health | 44.5 | 33.5 |
| 45 | University of Groningen Department of Human Movement Science Department of Sports Medicine | 44.5 | 40.6 |
| 44 | University of Michigan-Ann Arbor School of Kinesiology | 45.0 | 39.6 |
| 43 | University of Porto Faculty of Sport | 45.1 | 51.3 |
| 41 | University of South Australia Alliance for Research in Exercise, Nutrition and Activity (ARENA) | 45.3 | 31.7 |
| 41 | University of Toronto Faculty of Kinesiology and Physical Education | 45.3 | 46.6 |
| 40 | Norwegian University of Science and Technology – NTNU Department of Neuromedicine and Movement Science K.G. Jebsen Center for Exercise in Medicine | 45.5 | 34.4 |
| 39 | AUT University School of Sport and Recreation | 45.6 | 29.5 |
| 38 | University of North Carolina at Chapel Hill Center for Human Movement Science Department of Exercise and Sport Science | 46.0 | 44.9 |
| 37 | Laval University Department of Kinesiology | 46.3 | 15.4 |
| 36 | La Trobe University Department of Rehabilitation, Nutrition and Sport La Trobe Sport and Exercise Medicine Research Centre | 46.6 | 46.5 |
| 35 | McMaster University Department of Kinesiology | 47.0 | 34.3 |
| 34 | Technical University of Munich Department of Orthopaedic and Sports Medicine Department of Sport and Health Sciences | 47.4 | 53.8 |
| 33 | Simon Fraser University Department of Biomedical Physiology and Kinesiology | 47.9 | 28.2 |
| 32 | Queen’s University School of Kinesiology and Health Studies | 48.7 | 31.0 |
| 30 | Queensland University of Technology School of Exercise and Nutrition Science School of Human Movement Studies | 50.0 | 31.5 |
| 30 | University of Waterloo Department of Kinesiology | 50.0 | 46.9 |
| 29 | University of Granada Faculty of Sports Sciences | 50.3 | 52.7 |
| 27 | KU Leuven Faculty of Kinesiology and Rehabilitation Sciences | 50.8 | 42.6 |
| 27 | University of Alberta Faculty of Kinesiology, Sport, and Recreation | 50.8 | 47.3 |
| 25 | The University of Newcastle, Australia Applied Sports Science and Exercise Testing Laboratory The Priority Research Centre for Physical Activity and Nutrition | 50.9 | 37.3 |
| 25 | The University of Western Australia School of Sport Science, Exercise and Health | 50.9 | 38.4 |
| 24 | Curtin University School of Physiotherapy and Exercise Science | 52.0 | 59.2 |
| 23 | Edith Cowan University School of Exercise and Health Sciences | 52.9 | 35.3 |
| 22 | Australian Catholic University School of Exercise Science | 53.1 | 26.2 |
| 21 | York University School of Kinesiology and Health Science | 56.0 | 45.7 |
| 20 | University of Florida Department of Applied Physiology and Kinesiology Department of Tourism,Recreation and Sport Management | 56.1 | 42.4 |
| 19 | University of Sao Paulo School of Physical Education and Sport | 56.5 | 64.8 |
| 18 | University of Illinois at Urbana-Champaign Department of Kinesiology and Community Health Department of Recreation,Sport and Toursim | 57.7 | 66.8 |
| 17 | German Sport University Cologne German Sport University Cologne | 60.5 | 89.7 |
| 15 | Ghent University Department of Movement and Sport Science | 61.1 | 46.3 |
| 15 | University of Birmingham School of Sport, Exercise and Rehabilitation Sciences | 61.1 | 57.0 |
| 14 | University of British Columbia Allan Mcgavin Sports Medical Center School of Health and Exercise Science School of Kinesiology | 61.2 | 74.8 |
| 13 | University of South Carolina – Columbia Department of Exercise Science Department of Hospitality, Retail and Sport Management Department of Physical Education and Athletic Training | 62.8 | 49.5 |
| 12 | Liverpool John Moores University School of Sport and Exercise Sciences | 65.8 | 63.7 |
| 11 | The University of Calgary Faculty of Kinesiology | 69.7 | 68.3 |
| 9 | University of Jyvaskyla Faculty of Sport and Health Sciences | 69.8 | 72.7 |
| 9 | Victoria University College of Sport and Exercise Science Institute for Health and Sport (IHES) | 69.8 | 80.5 |
| 8 | Vrije Universiteit Amsterdam Faculty of Behavioural and Movement Sciences | 70.0 | 96.4 |
| 7 | University of Southern Denmark Department of Sports Science and Clinical Biomechanics | 70.4 | 68.3 |
| 6 | The University of Queensland School of Human Movement and Nutrition Sciences | 76.2 | 75.1 |
Puantajda Nitelik Ön Planda
Araştırma çıktısı , araştırma kalitesi ve uluslararası işbirliği kriterlerinin göz önünde bulundurulduğu araştırmada; maalesef ki yine Türkiye’den herhangi bir üniversite ilk 300 arasına girmedi.
İŞTE EN İYİ SPOR BİLİMLERİ’NİN İLK 5’İ:
2. Norwegian School of Sport Sciences Norwegian School of Sport Sciences
5. Loughborough University School of Sport, Exercise and Health Sciences
Araştırmanın tamamı için:
ÜniAr DÜS-2020 Araştırması sonucunda, Devlet Üniversiteleri Spor Bilimleri Fakülteleri sıralamasında, 2019 yılı performanslarına göre akademik teşvikte sıralamaya giren Spor Bilimleri Fakülteleri açıklanmıştır.
ÜniAr DÜS nedir?
Prof. Dr. Engin Karadağ ve Prof. Dr. Cemil Yücel tarafından 2015 yılında kurulan Üniversite Araştırmaları Laboratuvarı akademik teşvik sistemini temel alarak devlet üniversitelerini ve fakültelerini sıralayarak Türk üniversite sistemine farklı bir veri sağlamayı amaçlıyor. Araştırmada elde edilen bulgular üniversitelerin gelişimi için veri sağlamak amacıyla kamuoyuyla paylaşılırken bağımsız bir araştırma laboratuvarı olan ÜniAr’ın Türk Yükseköğretim Sisteminin gelişimine de katkı sağlamayı amaçlanıyor.
SIRALAMASININ METODOLOJİSİ:
Devlet Üniversitesi ve Fakülteleri Sıralamasının (DÜS) temel amacı Türkiye’deki devlet üniversiteleri ve bu üniversitelere bağlı fakülteleri akademik teşvik performanslarına göre sıralamaktadır. İlk olarak 2016 (2015 performansları) yılında yürürlüğe giren Akademik Teşvik Programı içerik değiştirerek 2020 yılında da (2019 performansları) devam etmiştir. Akademik teşvik yönetmeliği; devlet yükseköğretim kurumu öğretim elemanlarının dokuz faaliyet türünden akademik teşvik puanlarının hesaplanmasını ve bu puanlara göre teşvik ödemesi almalarını düzenlemektedir. Bu faaliyet türleri;
1. Proje
2. Araştırma
3. Yayın
4. Tasarım
5. Sergi
6. Patent
7. Atıf
8. Tebliğ
9. Ödül
Bir öğretim elemanının teşvikten yararlanabilmesi için yukarıdaki dokuz faaliyet türünden en az 30 puan alması gereklidir. Akademik teşvik puanlarının hesaplanmasında en yüksek puan sınırı 100’dür.
“Devlet Üniversiteleri ve Fakülteleri Sıralaması Raporu” (DÜS 2020)’nun tamamına ulaşmak için tıklayınız…
ÜniAr DÜS-2019 Araştırması sonucunda, Devlet Üniversiteleri Spor Bilimleri Fakülteleri sıralamasında, 2018 yılı performanslarına göre akademik teşvikte sıralamaya giren Spor Bilimleri Fakülteleri açıklanmıştır.
ÜniAr DÜS nedir?
Prof. Dr. Engin Karadağ ve Prof. Dr. Cemil Yücel tarafından 2015 yılında kurulan Üniversite Araştırmaları Laboratuvarı akademik teşvik sistemini temel alarak devlet üniversitelerini ve fakültelerini sıralayarak Türk üniversite sistemine farklı bir veri sağlamayı amaçlıyor. Araştırmada elde edilen bulgular üniversitelerin gelişimi için veri sağlamak amacıyla kamuoyuyla paylaşılırken bağımsız bir araştırma laboratuvarı olan ÜniAr’ın Türk Yükseköğretim Sisteminin gelişimine de katkı sağlamayı amaçlanıyor.
SIRALAMASININ METODOLOJİSİ:
Devlet Üniversitesi ve Fakülteleri Sıralamasının (DÜS) temel amacı Türkiye’deki devlet üniversiteleri ve bu üniversitelere bağlı fakülteleri akademik teşvik performanslarına göre sıralamaktadır. İlk olarak 2016 (2015 performansları) yılında yürürlüğe giren Akademik Teşvik Programı içerik değiştirerek 2019 yılında da (2018 performansları) devam etmiştir. Akademik teşvik yönetmeliği; devlet yükseköğretim kurumu öğretim elemanlarının dokuz faaliyet türünden akademik teşvik puanlarının hesaplanmasını ve bu puanlara göre teşvik ödemesi almalarını düzenlemektedir. Bu faaliyet türleri;
1. Proje
2. Araştırma
3. Yayın
4. Tasarım
5. Sergi
6. Patent
7. Atıf
8. Tebliğ
9. Ödül
Bir öğretim elemanının teşvikten yararlanabilmesi için yukarıdaki dokuz faaliyet türünden en az 30 puan alması gereklidir. Akademik teşvik puanlarının hesaplanmasında en yüksek puan sınırı 100’dür.
“Devlet Üniversiteleri ve Fakülteleri Sıralaması Raporu” (DÜS 2019)’nun tamamına ulaşmak için tıklayınız…
Peki dünya sıralamasında durum nedir ? Merak edenler için:
https://sporbilimleri.com.tr/spor-bilimlerinde-2018-dunya-siralamasi/
Kardiyovasküler Test Nasıl Yapılır?
(How to Perform a Cardiovascular Test?)
Uygulanabilir saha testlerine ihtiyaç duyanlar için “Alt yapıda Bilimsel Yaklaşımlar” projemizde uygulamış olduğumuz aerobik kapasiteyi anlamlı olarak gösteren testimizi sizler için paylaşıyoruz.
Ayrıca SBT’nin geliştirmiş olduğu egzersiz kalp atım fomülü için:
https://www.sporbilimleri.com.tr/kah
English🇬🇧
How to Perform a Cardiovascular Test?
Maximal Treadmill Test(MTT)
For those who need practical field tests, we share our test which
For SBT’s Exercise Formula :
https://www.sporbilimleri.com.tr/kah
🌐Spor Bilimleri Topluluğu(SBT)
(Genetics and Sport Performance)
ÖNSÖZ
Bilim insanları DNA’nın sırları üstünde çalışmaya devam ettikçe her disiplin kendisini ilgilendiren genlerle ilgili daha çok konuşup tartışacak gibi… Öncelikle gen, genetik ve DNA gibi lebi derya olan ve başlı başına bir uzmanlık alanı olan bir konuda, elimden geldiğince öz ve spor bilimlerini ilgilendiren kısmında yazımı sürdürmeye çalışacağım. Bu makalenin genel amacı , yapılan bilimsel araştırmalar ışığında binen bazı genetik özelliklerle spor performansının ilişkisini anadilimizde paylaşmak olacaktır. Bir uzmanlık alanına bağlı kalmaksızın, konuya ilgili duyan herkesin okuyabilmesi için daha yalın ve görsel kaynaklarla destekli, özel değil genel örnekler vermeye çalışacağım. Şimdiden iyi okumalar…
Sporun Genlerle İlişkisi
Genetik ve spor ilişkisi ilk olarak 90’lı yıllarda incelenmeye başlanıyor. Genler üzerine çalışan bilim insanlarının DNA ve gen yapılarının fonksiyonlarını çözmeye başlamasıyla, bu fonksiyonların spor branşlarındaki anlamlılığı da yeni bir merak konusu oluyor.
Öncelikle sizlerle sportif performansla ilişkili olduğu bilimsel araştırmalarla ortaya konan bir kaç gen ismi paylaşacağım.
1)ATCN-3 Geni (Protein alfa-actinin-3)
ATCN-3 geni metabolizmada bulunan α-actinin-3 protenini üreterek çabuk kasılan kas fibrilleri(fast-twitch muscle fibers) dediğimiz kas dokularının üretilmesini sağlayan bir gen. Çabuk kasılan kas fibrilleri isminden de anımsanacağı üzere çabuk kasılıp bir anda kuvvet ve güç üretebiliyor. Bununla birlikte bu protenin bulunmadığı kas fibrillerine de yavaş kasılan kas fibrilleri(slow-twitch muscle fibers) bulunuyor. Bu kas fibrillerinin karakteristik özelliklerini şu şekilde ifade edebiliriz. Çabuk kasılan kas fibrili , ani güç ve kuvvet üretebiliyor fakat aynı zamanda da çabuk yorulduğu için uzun süreli kasılmalarda dezavantajlı konuma düşüyor. Yavaş kasılan kas fibrilleri ise yavaş kasıldığından dolayı ani güç ve kuvvet üretemese de uzun süreli kasılmalarda düzenli olarak kasılıp gevşeyerek hareket üretmeye devam edebiliyor. Bir başka değişle ifade etmek gerekirse, birisi çeviklikte iyi, diğeri ise dayanıklılıkta denilebilir. Şimdi gelelim bu kas fibrininin genetik boyutuna…
ATCN-3 genin iki farklı şekli (X ve R alelleri) bulunur. XX olan bireylerde bu protein sentezlenmediği için yavaş kasılıp geç yorulan kas fibrillerinin oransal olarak fazla bulunduğu, RR olanlarda ise bu protein baskın halde var olduğundan çabuk kasılıp hızlı güç üreten “fast twich” kas fibrillerinin oransal olarak fazla bulunduğu bilimsel araştırmalarla ortaya konmaktadır.
Terimsel olarak biraz fazla yoğun oldu değil mi ? Peki biraz netleşmesi için kas fibrilleri, alel, X ve R gen kavramlarını biraz açıklayalım o zaman:
Kas tipleri kaça ayrılıyor ve özellikleri nelerdir?
Kaslar, fibril tiplerine göre 3’e ayrılmaktadır:
1)Yavaş Kasılan(Tip I)
Yavaş kasılarak uzun süreli, düzenli enerji ihtiyacı sağlayabilirler. Kısa sürede kasılıp anlık güç gerektiren faaliyetleri gerçekleştirmede yetersiz kalırlar.
2)Hızlı Kasılan Oksidatif(Tip 2A)
Oksijenden enerji elde etmeye uygun zamanlarda aktifleşerek hızlı kasılıp kısa sürede güç üretebilirler.
3)Hızlı Kasılan Glikolitik(Tip 2B)
Ortamda oksijenle enerji elde etmeye fırsat olmasa da kasta hazır bulunan glikojeni kullarak ani güç ihtiyacını sağlamak için çok hızlı bir şekilde kasılıp, güç üretebilirler.
Kısa bir DNA ve Gen Bilgisi
DNA, nesilden nesile aktarılan kalıtsal bilginin nükleotid sırasıyla kodlanmasıyla oluşur. DNA’daki nükleotid sırası canlının özelliklerini belirleyen proteinlere ait bilgileri içerir. Herhangi bir özelliği oluşturan tam bir fonksiyonel proteine ait bilgiyi taşıyan DNA , parçasına da GEN adı verilir.
Örnek vermek gerekirse bir çocuk için anneden mavi, babadan kahverengi göz rengi geni geldiği kabul edilirse, göz rengine ait genlerin her biri alel’dir. Alel genlerden biri baskın, diğeri çekiniktir. Baskın olan gen kendisini gösterir. Örneğin kahverengi göz geni maviye göre baskındır. Ebeveynlerinin birinden kahverengi diğerinden mavi göz rengi genini alan bireyin gözü kahverengi olur.
Bu örnekten hareketle şu tanımlamaları yapabiliriz:
- Birey hem kahverengi hem de mavi göz genini taşır. Buna genotip denir.
- Fiziksel özellik olarak kahverengi göze sahiptir. Buna da fenotip denir.
Kahverengi göz genini “K”, mavi göz genini “k” ile gösterirsek bir bireyin göz Genotip / Fenotip kombinasyonları;
- KK (Homozigot / Kahverengi)
- Kk (Heterozigot / Kahverengi)
- kk (Homozigot Mavi)
2) ACE Geni (Anjiotensin Dönüştürücü Enzim)
ACE geni, anjiotensin hormonunu aktifleştirerek kan damarlarını ve kan akışını düzenleyen bir gendir. Buna ek olarak, kan basıncını düzenleyerek kardiyak sağlığımızı kazanmamıza dolayısıyla kalp-damar yollarının kuvvetlenmesine yol açar. Bu etkisinden dolayı kardiyovasküler dayanıklılık sağladığı kabul edilir.
3) COL1A1 Geni (Tip 1 Kollajen Alfa A1 Zinciri Geni)
Yapılan bilimsel çalışmalarda COL1A1 genin kemik erimesi(Osteoporoz) ve görülen SP1 polimorfizminin çapraz bağ yırtığı ve omuz çıkıklarında risk oluşturduğu görülmüştür. Tip1 kollajen kodlayan genlerin, eklem yumuşaklığı ve esnekliğinde önemli rol oynadığı tespit edilmiştir. Söz konusu proteinin eksikliğinde ise eklemlerde tam anlamıyla bir elastikiyet sağlanamadığı için buna bağlı durumlarda sakatlık riskinin arttığı ortaya konmuştur.
GEN- SPOR İLİŞKİSİ
Bu kombinasyon mantığını yukarıda bahsetmiş olduğumuz ATCN-3, ACE ve COL1A1 genleriyle spor branşları ilişkisi için kullanmak gerekirse,
ACE ‘ geninden örnekle yola çıkarsak;
ACE genin kısa(delesyonlu, D) ve uzun (insersiyonlu, I) formları bulunmaktadır. Bu allel formlarının kombinasyonlarına göre bireylerde 3 durum oluşabilmektedir.
Bu genotipleri:
- DD
- ID
- II
olmak üzere 3 farklı kombinasyonda bulunabilir. Literature göre DD genotipli bireylerin ID ve II genotipli bireylere göre daha yüksek doku, plazma ve ACE konsantrasyonlarına sahip olduğu söylenebilemektedir.
Moleküler özelliğine göre temsil ettiği harf değişse de söz konusu gen için bir bireyde o gen ya baskın ya melez ya da çekinik durumdadır. Literatürde genel olarak çekinik gene sahip olan bireylerin dezavantajlı durumda olduğu söylenebilmektedir.
Peki durum tam anlamıyla öyle midir ? Öyle ise okumaya devam !
GEN-SPORTİF PERFORMANS İLİŞKİSİ
ATCN-3 Geni yönünden,
Videoda da izlediğiniz elit sporcular incelendiğinde, kısa mesafe koşan atletler kısa sürede ivmelendikleri ve ani güç üretimi sağlamak zorunda oldukları için çabuk kısalan kas fibrillerine oransal olarak daha fazla rastlanıldığı var sayılmaktadır. Uzun mesafeci atletlerde ise daha uzun süreli enerji ihtiyacına bağlı olarak daha yavaş kasılıp geç yorulan kas fibrillerine oransal olarak daha fazla rastlanıldığı var sayılmaktadır.
Videomuzun baz aldığı bilimsel araştırmalar, gücün önemli olduğu spor dallarındaki sporcuların ATCN-3 geni yönünden (örneğin kısa mesafe koşucuları) R aleline, dayanıklılık gerektiren spor dallarındaki sporcuların ise X aleline sahip olduğunu göstermektedir.
ACE Geni yönünden,
Yapılan birçok sporcu-sedanter birey ve farklı disiplinlerden sporcuların karşılaştırma çalışmalarında, ACE DD genotipi ile bireylerin kısa mesafe koşu, uzun atlama, yüksek atlama, disk atmada veya kısa mesafe yüzücüler gibi hız-kuvvet gerektiren spor dallarında çok daha başarılı olduğu ileri sürülmüştür. Öte yandan II genotipli bireyler daha düşük ACE serum konsantrasyonuna sahip olduğundan orta ve uzun mesafe koşu, yarış yürüyüş ve kayak gibi dayanıklılık gerektiren disiplinlerde daha başarılı olduğu tespit edilmiştir.
COL1A1 Geni yönünden,
Yapılan araştırmalarda COL1A1 geninde görülen SP1 polimorfizminin çapraz bağ kopmaları ve yırtığının yanı sıra omuz çıkıkları riski ile de ilişkili olduğunu ileri sürülmüştür. Tip1 kollajen üreten genlerin görevini tam olarak yerine getirememesi, atlamalı ve sıçramalı spor branşlarında büyük bir genetik dezavantaj olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu durumun sonrasında da orta şu şekilde hipotezler atılmasına neden olmaktadır. Sporcunun diyetine tip 1 kollajen üretimini artıracak besinler ve ilgili besin takviyelerinin yapılması ve antrenman özelliklerinin bu bilgiye göre düzenlenmesiyle sakatlık risklerinin minimuma indirilebileceği var sayılmaktadır.
Sporun Genetik boyutu konusunda farkındalığımızın olması ne anlama gelmektedir?
Görüldüğü üzere genler ve sportif performans arasında bilimsel olarak da ortaya konan yakın bir ilişki var. Peki bu bilgi ve ilişki pratikte nasıl kullanılmalıdır? Geni uygun olmayan sporcular sporu bırakmalı mıdır ?
Bu konuda gelişmiş ülkelerde ve bilimsel literatürdeki makalelerin sonuç bölümlerinde şöyle bir düşünce hakimdir. Genetik bilgisi, vücudun neye daha çok ihtiyaç duyduğu ya da zaten yeterince sahip olduğu hakkında daha fazla bilgi edinmenize yardımcı olacaktır. Fakat bu eğitim, eksiği olan sporcu, sporu bırakmalıdır felsefesine dönüşmekten çok eksiğine yönelik diyetin ve antrenman ihtiyacının daha iyi karşılayacak şekilde planlanmasına yardımcı olmalıdır.
Bu sonuca ulaşmada hiç kuşkusuz ki yapılan araştırmalar klavuz olmuştur. Olimpiyat seviyesine gelen atletler üzerinde çalışıldığında, genlerin hedef gösterdiği kriterdeki sporcular çoğunlukta olsa da genlerden daha etkili sınırlayıcı faktörlerin etkin olmasından dolayı, literatürdeki genotipe uymayan bir çok sporcu da bulunmaktadır. Ostrander ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, ATCN-3 geni R değişkeni bulunmayan ünlü bir uzun atmalamacı olimpiyat şampiyonuna da ratlanmıştır. Eğer ki bu sporcuların erken çocukluğu döneminde gen çalışmaları yapan bir bilim adamı, söz konusu genotipi barındırmadığı için o sporcuyu elimine etseydi, muhtemelen söz konusu ülke ellerindeki çok değerli bir sporcusunu yitirmiş olacaktı…
TARTIŞMA
Sportif başarıya giden yol hiç kuşkusuz bir çok çevresel faktörden geçmektedir. Bunlar: antrenman, beslenme, planlı ve disiplinli yaşam tarzı ve takım çalışması gibi becerilerdir. DNA’yı bu etklenler içine dahil etmek istersek, bir bardığın hacmini DNA olarak düşünebiliriz. Elinizdeki bardağınızın hacmi yani DNA’nız ne kadar büyük olursa olsun içini biraz önce söylediğimiz etkenlerle doldurmadıysanız o bardak boştur.
Ayrıca öyle bir zaman gelir ki 60 litre hacmi olan bir kabın tamamını doldurmuş bir sporcu, 100 litre hacminin yarısını doldurmuş bir sporcudan daha fazla miktarda niteliğe sahip olduğu için gerçek hayatta başarılı olabilir.
Unutulmamalıdır ki bardağın hacmi önemlidir ama o hacmin içini dolduramıyorsanız, hacmi düşük bir bardak bile daha fazla su taşıyabilir…
Yazar:
Özgür TÜRKALP
Referanslar
Gaygay G, Yu B, Hambly B, Boston T, Hahn A, Celermajer DS, Trent RJ. 1998. Elite endurance athletes and the ACE I allele – The role of gene in athletic performance. Human Genetics 103(1); 48-50.
Meyerson S, Hemingway H, Budget R, Martin J, Humphries S, Montgomery H. 1999. Human angiotensin I-converting enzyme gene and endurance performance. Journal of Applied Physiology 87(4); 1313-1316.
Nazarov IB, Woods DR, Montgomery HE, Shneider OV, Kazakov VI, Tomilin NV, Rogozkin VA. 2001. The angiotensin converting enzyme gene I/D polymorphism in Russian athletes. European Journal of Human Genetics 9(10); 797-801.
Ostrander EA, Huson HJ, Ostrander GK. 2009. Genetics in athletic performance. Annual Review of Genomics and Human Genetics 10; 407-29.
Roth SM, Walsh S, Liu D, Metter EJ, Ferrucci K, Hurley BF. 2008. The ATCN3 R577X nonsense allele is under-represented in elite-level strength athletes.European Journal of Human Genetics 16: 391-394.
Woods D, Hickman M, Jamshidi Y, Brull D, Vassiliou V, Jones A, Humphries S, Montgomery H. 2001. Elite swimmers and the D allele of the ACE I/D polymorphism.Human Genetics 108(3); 230-232.
Yang, N, MacArthur D, Gulbin J, Hahn A, Beggs A, Easteal S, North K. 2003. ACTN3 genotype is associated with human elite athletic performance.American Journal of Human Genetics. 73(3): 627-631.