Ergojenik yardımlar; sporcular tarafından kullanılan ve performans artışı sağlayan her türlü uygulamaya verilen genel addır. Performans artışı terimi ilk bakışta kulağa hoş gelse de ergojenik yardımların bilinçli kullanılmaması oldukça risklidir. Örneğin bir futbolcu olduğunuzu düşünelim. Ayak yapınıza uygun ‘ayakkabı’ seçebilirsiniz. Maç motivasyonuzu arttırmak için ‘psikolojik destek’ alabilirsiniz. Maç esnasında daha uzun süreli ve daha fazla depar atmak için ‘kreatin’ desteği alabilirsiniz. Kas dokunuzun daha fazla oksijenlenmesini böylece enerji sistemlerini daha etkili kullanmak için ‘EPO yani eritropoetin’ alabilirsiniz ve bunların tamamı ergojenik yardımlar içerisindedir.

Peki bunların hepsini yaparsanız ne mi olur? Performansınızda kayda değer düzeyde artışlar olur. Ancak dikkat edin bilerek ya da bilmeyerek DOPİNG yaptınız!

Ergojenik yardımlar sporcular tarafından yüzyıllardır uygulanan bir yöntem olup; İlk olimpiyatlarda Halisünojenik mantarlar, Susam tohumları, Geyik ciğeri, Aslan kalbi gibi besinler tüketilerek performansın artması amaçlanmıştır. 1800’lü yıllara gelindiğinde İngiliz Kraliçesi Victoria’nın askerleri yarışmalarda daha başarılı olmak için; kafein, alkol, kokain, eroin gibi maddeler kullanmışlardır. 1935 yılında ise bugün doping olarak kabul edilen ‘sentetik testesteron’ üretimiyle bu tarz ürünlerin kullanımı hızla artmıştır. Sonuç olarak sporcular arasında haksız rekabet oluşmuş dolayısıyla Uluslararası Olimpiyat komitesi bu tarz ürünlerin kullanımı yasaklamıştır ve 1968 yılında ilk doping testini yapmıştır.
Doping; sporcu sağlığı için zararlı olan, performansı yapay ve haksız yere arttıran maddelerin anormal yollarla vücuda alınmasıdır. Dolayısıyla bir ergojenik yardımın doping sayılmaması için ya vücutta doğal olarak üretiliyor olması ya da yüksek dozda alınsa bile vücutta herhangi bir yan etki bırakmaması gerekmektedir.

Günümüzde Doping olarak kabul edilen maddelerin sayısı oldukça fazladır. Steroid kullanımı, EPO takviyesi, kan takviyesi, büyüme hormonu kullanımı gibi müdahaleler doping olarak kabul edilirken; karbonhidrat yüklemesi, kreatin, protein tozu, beta alanin, sodyum bikarbonat, kafein (her branşta değil) alımı gibi ergojenik yardımlar doping listesinde yer almamaktadır.

Doping sporcular tarafından çok dikkat edilmesi gereken bir konudur. Çünkü bazen farkında olmadan da doping yapılmaktadır. Öyle ki daha kaslı olsun diye steroid enjekte edilen hayvanların etini tüketen sporcularda doping unsuru maddenin besinden vücuda geçmesi sonucunda doping testleri pozitif çıkabilmektedir. Bunun bir diğer örneği ise Fenerbahçe’li Futbolcu Gökhan Gönül’ün yaşadığı durumdur. Kaburga kırığı için yapılan ağrı kesicinin Kortikosteroid içermesi, alınan idrar numunesiyle yapılan doping testini pozitif çıkarmıştır. Dolayısıyla kullanılan her türlü ilacın içeriği de bir o kadar önemlidir. Kortikosteroidler her ne kadar kas kütlesini arttırmak amaçlı sporcular tarafından kullanılsa da hormonal mekanizmalar üzerinden sporcu sağlığını ciddi derecede tehdit ettiği çalışmalarca belirlenmiştir. Bu yüzden doping listesinde yer almaktadır. Gökhan Gönül’ün durumu istisnai bir durum olup tedavi amaçlı doping unsuru maddenin kullanılması, önceden yetkililere bildirilmesi şartıyla doping kabul edilmemektedir. Nitekim kas kütlesinin arttırılması uzun vadeli bir performans arttırıcı yatırım olduğunu düşünürsek futbol kariyerinin sonuna yaklaşmış bir sporcunun bilerek ve isteyerek en son başvuracağı doping yöntemlerinden birinin steroid takviyesi olacağını tahmin etmek zor değildir.

Toparlaksak, profesyonel sporcuların ergojenik yardımlar ve doping konusunda spor bilimcileri, spor hekimleri ve spor diyetisyenlerinden bilgi edinmeleri en uygun performansın sağlanmasında ve istenmeyen doping cezalarının alınmamasında yardımcı olacaktır.

Kaynaklar
1. Essentials of exercise physiology, William D. pg 126.
2. Search for the competitive edge: a history of dietary fads and supplements.
3. Use of Ergogenic Aids by Athletes. Marc D. Silver, MD

Uzman Diyetisyen Mehmet Akif Şahin
University of Chichester